روحانیت و علمدارى معنوى دفاع مقدس
روحانیت و علمدارى معنوى دفاع مقدس
اولین روز از آخرین ماه سال را روز «روحانیت و دفاع مقدس» مى‌نامند، زیرا در روز اول اسفند سال 1364 حجت‌الاسلام فضل‌الله محلاتى نماینده امام خمینى(ره) در سپاه پاسداران هنگامى که پس از عملیات والفجر 8 به همراه جمعى از نمایندگان مجلس شوراى اسلامى و مسؤولان قضایى عازم جبهه‌هاى نبرد حق بر باطل بودند، در 25 کیلومترى شهر اهواز، هواپیماى مسافربرى آنان مورد حمله دو فروند جنگده عراقى قرار گرفت و به شهادت رسیدند.صد البته نقش روحانیون در تاریخ صدساله این مرز و بوم بسیار چشمگیر و تأثیرگذار بوده است، از میرزا کوچک‌خان در سرزمین سرسبز گیلان گرفته تا قیام شیخ محمد خیابانى در تبریز و فتواى تاریخى میرزاى شیرازى در نهضت پر شکوه تحریم تنباکو، هم‌چنین نقش بى‌همتاى آیت‌الله کاشانى در نهضت ملى شدن صنعت نفت و شهید مدرس در مبارزه علیه رضاخان پهلوى و از همه مهم‌تر نقش برجسته امام خمینى(ره) در به سرانجام رساندن انقلاب اسلامى، خود گواهى از مجاهدت‌هاى این پاسداران اسلام است.
این تلاش‌هاى خالصانه نیز در جریان انقلاب اسلامى ایران ادامه و استمرار یافت، نام‌هاى شهدایى نظیر آیت‌الله سعیدى، غفارى، مطهرى، مفتح، باهنر، بهشتى، مدنى، اشرفى اصفهانى، صدوقى، قاضى طباطبایى و دستغیب، زینت‌بخش برگى از برگ‌هاى تاریخ انقلاب است.
با این وجود نام روحانیون شهیدى همانند شاه‌آبادى، محلاتى، شیرازى، میثمى، زمانى، رزاقى و... بر تارک شهداى هشت سال دفاع مقدس، گواهى بر رزم بى‌امان روحانیت معظم و رسیدن به لقاءالله و خونین شدن چهره مطهر و نورانى آنان است.
روحانیون در 8 سال دفاع مقدس علاوه بر تشویق مردم به حضور در جبهه و بسیج آن‌ها، تأثیر بر فرماندهان جنگ، تلطیف روحیه رزمندگان با تقویت ایمان و توکل بر خدا، توسل به اهل‌بیت، پاسخ به مسائل شرعى مربوط به جبهه و جهاد، آفرینش حماسه‌ها با حضور خود در خطوط مقدم جبهه، تقویت روحیه رزمى، شجاعت، شهادت‌طلبى و ایثار، جلوه‌هاى ناب از حضور روحانیت هم‌پاى با سایر اقشار مردم رقم زدند به‌گونه‌اى‌که طبق برخى آمار نزدیک به چهل مجتهد و قریب‌الاجتهاد در دفاع مقدس به شهادت رسیدند.
این پیشنه ما را به استمرار حضور خط مبارزه روحانیت در صحنه انقلاب دلگرم و مطمئن مى‌سازد که امید است تا ظهور یار سفر کرده تداوم یابد. **
الف) استمرار روند مبارزه روحانیت
سابقه مجاهدات و عقبه مبارزاتى روحانیت شیعه
روحانیت شیعه، در طول تاریخ حیات خود، با جبهه و جهاد سر و کار داشته است. مقام معظم رهبرى، حضرت آیت الله العظمى خامنه‌اى (مد ظله)، از خاطرات حضور روحانیت در جبهه‌هاى نبرد مى‌فرمایند: «روحانیت ما، در گذشته هم از این‌کارها خیلى کرده و در صحنه‌هاى دفاع گوناگون، حضور داشته است. در نهضت اسلامى عراق سال 1920 میلادى علماى بزرگ ما، پیشتاز جهاد بودند. اول، آقا میرزا محمد تقى شیرازى (میرزاى دوم) و بعد مرحوم شریعت اصفهانى فرمانده و رهبر میدان دفاع بودند. من خودم دو نفر عالم را دیدم که در آن جبهه رفته و لباس رزم پوشیده بودند و دفاع مى‌کردند؛ یکى مرحوم آیت الله کاشانى و دیگرى هم یکى از علماى مشهد بود.»
نقش برجسته ولایت فقیه و شخص روح‌الله
در قاموس اسلام، جنگ، جلوه دینى یافته و شامل انواعى مى‌شود که یکى از آن‌ها، جهاد دفاعى است.
نظر بر آن‌که رهبران اسلامى با برخوردارى از سه ویژگى معمارى، فرماندهى و فقاهت، زعامت مى‌نمایند لذا اعلام دفاع مقدس و صلح از شئونات ولایى محسوب مى‌شود. حضرت امام خمینى(ره) ازجمله آن رهبران اسلامى بود که بزرگترین جنگ فرسایشى قرن را فرماندهى کرد. چون اصل 110 قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران این امر را ازجمله اختیارات رهبرى برشمرده است.
بى‌شک ثقل فرماندهى جنگ نابرابر و تحمیل شده جهان استکبار علیه نظام نو پاى اسلامى ایران بر دوش ابرمردى قرار گرفت که تمام محاسبه‌گران نظامى دنیا را به حیرت واداشت و ناچار آن‌ها را به اقرار عجز و ناتوانى وادار نمود. ایشان قهرمانى از تبار هابیل و بت‌شکنى از نسل ابراهیم و اعجازآفرینى از نسل عیسى(ع) و سیدى از سلاله پاک رسول‌الله(ص) بودند. همان مردى که در حوزه‌هاى علمیه و در میان روحانیت متعهد و اصیل پرورش یافت و درس مقاومت و ایثار و فداکارى را به‌خوبى فرا گرفت و شاگردانى را به پهناى یک کشور و حتى جهان تربیت نمودند. امروز نقش حضرت امام(ره) در دفاع مقدس به‌عنوان فرمانده کل قوا و یک کارشناس نظامى به تمام معنا، بر هیچ‌کس پوشیده نیست. دستور ایشان براى اجرا و یا توقف عملیات‌ها و همه و همه بر اساس مصالح و به مقتضا و شرایط جنگ بود. با روح بلند، توکل وصف‌ناپذیر و دم مسیحایى خود مدیریت هشت سال دفاع مقدس را به‌عهده گرفت. امام بزرگوار لحظه‌اى در مقابل دشمن تا بُن دندان مسلح کوتاه نیامدند.
ب) نقش‌هاى مختلف روحانیت در دفاع مقدس
از آن زمان که خداوند بر این ملک و ملت منت نهاد و اسلام عزیز را بر آن ارزانى داشت، مجموعه و تشکلى دینى به نام روحانیت عهده‌دار پاسدارى از حریم آن در مقابل هجمه دشمنان، منحرفین و مکاتب بیگانه گردید که در شکل‌هاى مبارزه با استعمار، استکبار، سلاطین و مکتب‌هاى تزویرى جلوه‌گر شده است، کسانى همچون سید جمال، میرزاى شیرازى، سید حسن مدرس، سید عبدالحسین لارى، آیت‌الله کاشانى، شیخ فضل ا... نورى، نواب صفوى و در دوره اخیر، امام خمینى(ره) و امام خامنه‌اى این وظیفه خطیر را به انجام رسانده‌اند و در نهایت در دفاع مقدس نقش‌هاى مختلفى توسط روحانیت انجام شده که به برخى از آن‌ها مى‌پردازیم:
نقش اخلاقى -تربیتى
این نقش با تربیت نوجوانان و جوانان از مساجد و محافل دینى آغاز و تا سنگرهاى رزمندگان اسلام کشیده مى‌شد و در این‌راستا طیف گسترده‌اى از روحانیت بزرگوار انتشار نور مى‌کردند که مى‌توان از کسانى مانند آیت ا... حاج میرزا جواد آقا تهرانى، شهید شاه آبادى و... نام برد.
نقش تبلیغى
گروهى از روحانیون نیز براى تحقق آیه «الذین یبلغون رسالات....» وظیفه خطیر تبلیغ را در بین رزمندگان بر عهده گرفته بودند که با تبیین، روشنگرى و تهییج نیروهاى مردمى از طریق بیان حوادث دوره‌هاى مختلف جهاد در تاریخ اسلام و به‌خصوص حوادث کربلاى حسینى، حرکت و موج دفاع از نظام مقدس جمهورى اسلامى را عهده‌دار گردیده بودند؛ اصلى‌ترین افراد در این حوزه، ائمه جمعه در سراسر کشور و سپس وعاظ گرامى بودند که به‌صورت «روزآمد»، توجیه حوادث و مسائل را بر عهده داشتند.
نقش آموزشى
عده‌اى از روحانیون نیز در پادگان‌ها، اردوگاه‌ها و یگان‌هاى در خط به آموزش رزمندگان اسلام نسبت به احکام، اعتقادات و... اهتمام مى‌ورزیدند و شبهات دینى ایشان را پاسخ مىدادند به‌گونه‌اى‌که رزمندگان عزیز پس از چندى حضور در جبهه، تسلط کافى نسبت به این‌گونه مباحث پیدا مىنمودند و بعد از بازگشت از جبهه به‌راحتى مى‌‌توانستند به سایر اعضاى خانواده و دوستان نیز احکام دینى و... را آموزش دهند.
نقش پشتیبانى
از دیگر کارهایى که ایشان انجام مىدادند مى‌توان به نقش پشتیبانى جبهه اشاره نمود که مردم بزرگوار کشور با اعتمادى که به ایشان داشتند و با صحبت‌هایى که مىنمودند، با انفاق بخشى از درآمد و اجناس خویش، وظیفه جهاد مالى خود را انجام مىدادند، با این اقدام بود که مساعدت‌‌کنندگان مالى نیز احساس مىنمودند به‌نوعى در دفاع مقدس حضور مؤثر دارند.
نقش فرماندهى
یکى از وظایف زیبایى که بخشى از روحانیون برعهده گرفته بودند، فرماندهى در رده‌‌هاى مختلفى از دفاع مقدس بود، این مسؤولیت با توجه به این‌که روحانیت از قداست خاص برخوردار بود، زیرمجموعه‌‌هاى مربوط را بسیار کاراتر مى‌نمود؛ زیرا وقتى یک رزمنده مشاهده مى‌کرد که یک روحانى معمم، یا طلبه‌‌اى درس‌خوانده، فرماندهى یگان او را بر عهده گرفته، توانایى مضاعفى پیدا مى‌نمود و تلاش و مجاهدت خود را افزایش مى‌‌داد.
نقش رزمنده
لطیف‌ترین بخش حضور روحانیت در دفاع مقدس، حضور این قشر عزیز و گرامى به‌عنوان رزمنده تکاور بود که به‌واقع هرگاه با چنین صحنه‌اى مواجه مى‌شدیم، اشک در چشمان بیننده حلقه مى‌زد و به‌نوعى این‌گونه طلاب و روحانیون چشم و چراغ یگان بودند و معنویت آن مجموعه را به نحو چشم‌‌گیرى افزایش مىدادند و ضمناً این‌گونه افراد در اغلب موارد به‌لحاظ انجام کارهاى نظامى نیز بسیار خوب مى‌درخشیدند و لازم به ذکر است که به‌لحاظ آمارى و نسبت به جمعیت این قشر، تعداد زیادى در این نقش حضور فعال داشتند.
جمع‌بندى نقش‌هاى راهبردى روحانیت
1- ایفاى نقش در دادن جنبه دینى و تکلیف الهى به دفاع و ایدئولوژیک بودن آن؛
2- مقدس‌سازى و مقدس کردن دفاع؛
3- ایفاى نقش در میزان تأثیر روحیه در عوامل آمادگى و توان رزم و حتى رساندن آن به بالاترین و وزین‌ترین عامل.
4- تأثیرگذارى در معنویت جنگ و انتقال معنویت از جبهه به جامعه.
5- ایفاى نقش پیشتازى همچون سایر عرصههاى انقلاب اسلامى.
6- اثبات و القاء اصل اسلامى علم توأم با عمل و عمل با شناخت و بصیرت.
7- استفاده از عرصه دفاع مقدس در تجربه کردن بسیارى از نظرات فقهى و دینى به‌خصوص در زمینه‌هاى تربیتى و اخلاقى - اجتماعى و حتى مدیریتى.
8- کنترل مسؤولین و رزمندگان از گرفتارى در دام‌هاى کبر، غرور و....
9- نشان دادن یک بعدى نبودن روحانیت و توانمندى روحانیت در حضور در عرصههاى مختلف حتى مدیریت و فرماندهى یگان‌هاى عملیاتى.
ج) نقش اختصاصى معنوى روحانیت در دفاع مقدس
حضور گسترده روحانیون و علماى عظام و طلاب و روحانیون جوان که دوش به دوش سایر رزمندگان با دشمنان اسلام مى‌جنگیدند، از طرفى جنگ روانى دشمنان اسلام را که روحانیون را هدف قرار داده بودند خنثى مى‌کرد، آن‌ها تبلیغ مى‌کردند «که اگر جنگ و دفاع مقدس است چرا روحانیون به جبهه نمى‌آیند و خود نمى‌جنگند» ولى مردم و رزمندگان مى‌دیدند که روحانیون گران‌قدر در کنار آن‌ها و سنگرهاى حق علیه باطل حضور دارند و از طرف دیگر موجب بالا رفتن روحیه و انگیزه سایر اقشار و رزمندگان و در نتیجه ارتقاء توان رزمى نیروهاى مسلح و نیروهاى مردمى مى‌شدند.
روحانیت و رنگ خدایى جبهه‌ها
دفاع مقدس بسترى براى ساختن انسان‌هاى موحّد و معبرى براى بندگى بود و حوزه و روحانیت، در این فضاسازى نقشى ارجمند داشت. رهبر معظم انقلاب اسلامى در این‌باره مى‌فرماید: «بسا باشد که یکى از شما روحانیون، یک لشکر را به جهاد و سلاح معنوى مجهّز مى‌کند. جبهه‌هاى ما امتیازش بر همه جبهه‌هاى عالم این است که محراب عبادت است و در آن معنویت وجود دارد، این بچه‌ها را مى‌بینید که وقتى مى‌روند و مى‌آیند چقدر منور مى‌شوند. این با حضور شما تأمین خواهد شد».
نماز بالاترین ذکر، برترین نیایش و بهترین شیوه تقویت ایمان به خداست. روحانیان با اقامه نمازهاى جماعت، تأثیر شگرفى در بالا بردن معنویت رزمندگان داشتند. آن‌ها با حضور خویش، به رزمندگان آرامش و با تلاوت آیات جهاد، مقاومت و استقامت را آموزش مىدادند. روحانیان با یادآورى ایثار و پایدارى مسلمانان تاریخ صدر اسلام و با ذکر مصیبت‌هاى اهل بیت(ع) به‌ویژه سالار شهیدان، درس سلحشورى و پایدارى را زمزمه مى‌کردند.
روحانیان و تقویت روحیه رزمندگان
کارشناسان نظامى، 75 درصد پیروزى را در گرو روحیه عالى نظامیان و رزمندگان مى‌دانند و تنها 25 درصد دیگر را به عواملى چون تسلیحات، سازمان‌دهى، آموزش، ارتباطات و... نسبت مى‌دهند. فرمانده قوى، آرام و شاداب، در مواقع حساس مى‌تواند تصمیم مناسب بگیرد و از نیرو و امکانات به‌گونه‌اى شایسته استفاده کند. سرباز با روحیه قوى و برخوردار از آرامش نیز مى‌تواند از ابزار و وسایل جنگى به‌طور صحیح و به‌موقع سود جسته، ضربات کارى بر دشمن وارد سازد اما فرمانده فاقد روحیه، هنگام رویارویى با خطر، تدبیر و دقت کافى در طرح‌ریزى و اجراى برنامه‌ها را نخواهد داشت و رزمنده بى‌روحیه نیز بر اثر هراس و وحشت، تنها در پى حفظ جان خود است و قادر به استفاده از سلاح و امکانات به‌طور کامل نیست. دفاع مقدس نیز از این قاعده مستثنا نبود و روحانیان، تأثیر عمیقى در تقویت روحیه رزمى رزمندگان در مقاطع حساس جنگ داشتند. نقش اساسى روحانیت در این مرحله، نگهبانى از دل‌ها بود. این‌که قلب‌ها را استوار بدارند و بر اطمینان و قوّت گام‌ها بیفزایند و ایمان رزمندگان را راسخ سازند. روحانیان با حضور در خطوط مقدم و همراهى و همگامى با فرماندهان دل‌سوز، مشکلات، بن‌بست‌ها و شکست‌ها را از نزدیک درک مى‌کردند و در مواقع حساس، با تلاوت یک آیه، با قرائت یک حدیث و...، فرماندهان را از فشارهاى روانى ناشى از مشکلات خارج مى‌ساختند و موجب تقویت روحیه آن‌ها مى‌شدند. حضور روحانیان و همراهى با فرماندهان در شب‌هاى عملیات و در خطوط مقدم و پاتک‌هاى شدید دشمن، بروز رشادت‌ها، شجاعت‌ها و خطرپذیرى‌ها، از مواردى است که در عمل موجب تقویت روحیه فرماندهان جنگ مى‌شد.
روحانیت و شهادت‌طلبى
طلبه شهید، از تبار کسانى است که شرف جهاد را با فضیلت علم به هم آمیختند و مصداق عالم عامل شدند. او از طایفه مردانى است که یک پاى در درس فقه داشتند و پاى دیگر در درس عشق و با وضو بر سر هر دو کلاس حاضر مى‌شدند. او از نسل «عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ» است. رهبر کبیر انقلاب، درباره شهیدان حوزه و روحانیت فرمودند: «سلام بر حماسه‌سازان همیشه جاوید روحانیت، که رساله علمیه و عملیه خود را به دم شهادت و مرکب خون نوشته‌اند و بر منبر هدایت و وعظ و خطابه ناس، از شمع حیاتشان گوهر شب‌چراغ ساخته‌اند... کدام انقلاب مردمى اسلامى را سراغ دارید که در آن، حوزه و روحانیت پیشکسوت شهادت نبوده‌اند، بر بالاى دار نرفته‌اند و اجساد مطهرشان بر سنگ‌فرش‌هاى حوادث خونین به شهادت نایستاده است؟ خدا را سپاس مى‌گزاریم که از دیوارهاى فیضیه گرفته تا سلول‌هاى مخوف و انفرادى رژیم شاه و از کوچه و خیابان تا مسجد و محراب امامت جمعه و جماعات و از دفاتر کار و محل خدمت تا خطوط مقدم جبهه‌ها و میادین مین، خون پاک شهداى حوزه و روحانیت، افق فقاهت را گلگون کرده است و در پایان افتخارآمیز جنگ تحمیلى نیز، رقم شهدا و جانبازان و مفقودین حوزه‌ها نسبت به سایر قشرهاى دیگر، زیادتر است».
آمار شهداى روحانی
تعداد شهداى روحانى در هشت سال دفاع مقدس بالغ بر سه هزار و 417 نفر بوده است که 15.5 درصد کل روحانیان کشور در همان زمان است. در واقع در طول جنگ تحمیلى از هر هزار نفر طلبه، چهل نفر به شهادت رسیده‌اند؛ حال آن‌که طبق آمار، در بقیه اقشار از هر هزار نفر، چهار نفر شهید شده است. بیشترین شهید روحانى در سال 1365 در عملیات کربلاى چهار و پنج تقدیم اسلام و انقلاب شده است. از تعداد کل شهداى طلبه و روحانى دفاع مقدس 26 نفر نماینده مجلس، دو هزار و 309 نفر عملیاتى و لشکرى، 20 نفر مسؤول در قوه قضاییه، 88 نفر بى‌سیم‌چى، 43 نفر ائمه جمعه، 53 نفر امدادگر، 72 نفر ائمه جماعات، 50 نفر فرماندهان و مسؤولان، 23 نفر شهداى روحانى سوانح هوایى، 15 نفر خواهران طلبه، 72 نفر شهداى روحانى غواص و هزار و 47 نفر نیز شهداى تبلیغى خاص بوده‌اند.
